Początki okien – światło, powietrze i ochrona
Pierwsze okna pojawiły się razem z potrzebą wpuszczania do wnętrz światła i świeżego powietrza. W najstarszych osadach ludzie wykonywali proste otwory w ścianach glinianych lub kamiennych chat. Nie miały one szyb ani ram, pełniły jedynie funkcję wentylacyjną i oświetleniową. Technikę wstawiania szkła do ram okiennych opanowano dopiero około 100 roku n.e. Jeśli nie wiesz, jak powstaje szkło, zachęcamy do zgłębienia tego tematu.
W starożytności okna zaczęły nabierać bardziej praktycznego charakteru. W Egipcie czy Mezopotamii stosowano materiały półprzezroczyste, takie jak cienkie płyty alabastru, które pozwalały rozproszyć światło, a jednocześnie chroniły wnętrze przed kurzem i gorącym powietrzem. W innych rejonach używano skóry, tkanin lub pergaminu, by ograniczyć przeciągi i deszcz.
Okna w dawnych czasach miały więc przede wszystkim charakter użytkowy. Chroniły przed warunkami zewnętrznymi, zapewniały minimum światła i powietrza, ale nie pełniły jeszcze roli dekoracyjnej. Ich forma i funkcja były ściśle związane z materiałami, które oferowało otoczenie – glina, kamień, drewno czy naturalne tkaniny. W związku z tym popularnością cieszyły się okna drewniane.
Z czasem, gdy rozwijało się budownictwo i technika obróbki materiałów, starożytność i okna zaczęły tworzyć nowy rozdział w architekturze. Pojawiły się pierwsze próby kontrolowania ilości światła, kierunku przepływu powietrza oraz sposobów zabezpieczenia otworów przed czynnikami zewnętrznymi. Tak rozpoczęła się długa i ciekawa historia okien, której korzenie sięgają tysięcy lat wstecz.
Jak wyglądały okna w średniowieczu?
W średniowieczu okna odzwierciedlały sposób życia i poziom rozwoju technicznego ówczesnych społeczeństw. W domach zwykłych ludzi, takich jak chaty wikingów, otwory okienne były niezwykle proste – często pełniły funkcję dymnika nad paleniskiem, umożliwiając ujście dymu i wpuszczając odrobinę światła. W miastach i zamkach sytuacja wyglądała inaczej. W stylu romańskim dominowały masywne mury z małymi, półkolistymi otworami okiennymi. Takie średniowieczne okna miały przede wszystkim chronić przed zimnem i wrogami, a ich niewielkie rozmiary ograniczały straty ciepła. Z czasem w świątyniach zaczęto stosować ozdobne przeszklenia, które łagodziły surowość wnętrz.
Rozkwit nastąpił w epoce gotyku, kiedy architekci opracowali system przypór i łuków, co pozwoliło na tworzenie większych, smukłych okien o ostrych zakończeniach. Wypełniano je misternymi witrażami, które stały się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów gotyckiej architektury. Przez kolorowe szkło do wnętrz katedr wpadało intensywne, rozproszone światło, nadając im niemal mistyczny charakter. Właśnie wtedy okna przestały być jedynie źródłem światła – stały się symbolem duchowości, sztuki i bogactwa, a także ważnym etapem w długiej historii okien, którą będziemy kontynuować także w artykule – historia okien cz. 2.
Historia okien renesansu
Rozwój rzemiosła szklarskiego sprawił, że szkło zaczęło być dostępne w coraz mniejszych, regularnych formatach. Kawałki łączono przy pomocy ołowianych listew, co umożliwiło tworzenie bardziej skomplikowanych konstrukcji. W ten sposób narodziła się historia szkła w oknach – procesu, który z biegiem lat całkowicie odmienił wygląd budynków i sposób, w jaki postrzegano światło we wnętrzach.
Wraz z nadejściem renesansu okno stało się elementem harmonii i proporcji. Renesansowe okna były większe, jaśniejsze i często otoczone kamiennymi zdobieniami. Architekci dążyli do zachowania harmonii między użytecznością okna a jego formą – światło miało wydobywać proporcje budowli i podkreślać jej charakter. W przeciwieństwie do surowych form średniowiecza, w renesansie okno było już świadomym elementem architektonicznym, podkreślającym styl, kunszt i status właściciela.
To właśnie wtedy okna zaczęły łączyć w sobie praktyczność i dekoracyjność, zapowiadając kierunek, w którym rozwijać się miała dalsza historia okien – od luksusu dostępnego nielicznym do rozwiązania powszechnego w każdym domu.
Barok i rokoko – zdobienia przede wszystkim
Barok
W epoce baroku okna stały się jednym z głównych elementów dekoracyjnych budynków. Były duże, często dzielone na wiele mniejszych kwater i bogato zdobione rzeźbionymi detalami. Przez takie przeszklenia do wnętrz wpadało więcej światła, co podkreślało ich monumentalny charakter i potęgowało wrażenie przepychu. W tym okresie projektanci zaczęli też zwracać większą uwagę na otoczenie okien – ich obramowania, gzymsy i dekoracje stawały się integralną częścią kompozycji fasady.
Rokoko
Styl rokoko przyniósł lżejsze i bardziej wyszukane formy. Okna z tego okresu były mniejsze, o zaokrąglonych kształtach, często zdobione motywami roślinnymi i asymetrycznymi wzorami. To właśnie wtedy pojawiły się okna skrzydłowe, które ułatwiały wietrzenie pomieszczeń i codzienne użytkowanie. Zaczęto też stosować podwójne skrzydła okienne, co poprawiało izolację i komfort mieszkańców.
Neoklasycyzm i historyzm w ewolucji okien
Neoklasycyzm
Wraz z nadejściem neoklasycyzmu architektura powróciła do prostoty i symetrii. Okna miały harmonijne proporcje, często dzielone poziomą belką na dwie części. Zastosowanie zasad złotego podziału sprawiało, że idealnie wpisywały się w rytm elewacji, podkreślając równowagę i porządek charakterystyczny dla tego stylu.
Historyzm
Okres historyzmu przyniósł z kolei różnorodność form. Architekci chętnie sięgali po motywy gotyckie, renesansowe czy barokowe, tworząc eklektyczne kompozycje. Wpływ industrializacji i rozwój nowych materiałów, takich jak żeliwo, pozwoliły konstruować bardziej skomplikowane, a zarazem efektowne ramy okienne. To właśnie wtedy okno stało się nie tylko funkcjonalnym elementem, ale także wyrazem stylu i epoki – kolejnym etapem w bogatej historii okien.
Podsumowanie artykułu
- Najwcześniejsze okna były prostymi otworami. W starożytności stosowano materiały takie jak alabaster i skóra, aby zapewnić minimum światła i ochrony przed warunkami zewnętrznymi.
- Romanizm charakteryzował się małymi oknami, które miały chronić przed chłodem. Gotyk zrewolucjonizował budownictwo, wprowadzając duże, smukłe okna zdobione mistycznymi witrażami.
- Rozwój rzemiosła szklarskiego umożliwił konstruowanie większych przeszkleń. Nacisk kładziono na architektoniczną harmonię i proporcje, czyniąc okno świadomym elementem stylu.
- Barok wniósł monumentalne i bogato zdobione okna, symbolizujące przepych. Rokoko wprowadziło lżejsze formy oraz okna skrzydłowe i podwójne szyby, poprawiając izolację.
- Neoklasycyzm powrócił do symetrii i porządku. Historyzm łączył style z różnych epok, a industrializacja (np. żeliwo) umożliwiła tworzenie bardziej złożonych ram.
